Το δημοκρατικό σχολείο του βουνού (ataxia school) βρίσκεται στο Στείρι του Δήμου Διστόμου-Αράχοβας-Αντίκυρας του νομού Βοιωτίας, ένα μικρό χωριό στους πρόποδες του Ελικώνα, του «βουνού των μουσών», ενώ από την απέναντι πλευρά ξεκινά ο ορεινός όγκος του Παρνασσού, με τις μεγάλες εκτάσεις δάσους και από την πίσω πλευρά, σε κοντινή απόσταση, η θάλασσα του κορινθιακού κόλπου.
Μια ομάδα νέων ανθρώπων, με σπουδές σε θέματα εκπαίδευσης και ψυχολογίας και σημαντική δραστηριότητα σε συλλόγους και κοινά, αποφάσισαν να ιδρύσουν το δημοκρατικό σχολείο του βουνού βασισμένο στις αξίες της κοινότητας, της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της δημοκρατίας των κοινών. Οι περισσότεροι με καταγωγή από το ιστορικό Δίστομο, γνωστό για τη ναζιστική θηριωδία στις 10 Ιουνίου 1944, έχουν ένα έντονα βιωματικό αίσθημα για τη δημοκρατία και την αλληλεγγύη, μέσα από την ιστορία του τόπου τους και των γονιών τους. Αυτό αποτελεί τον θεμέλιο λίθο του εγχειρήματος. Το κοινό αξιακό πλαίσιο, η στενή φιλική σχέση από παιδιά, με σπουδές και γνώσεις που απέκτησαν στα θέματα εκπαίδευσης, δείχνει μια συλλογικότητα έτοιμη από πριν και αυτό αποτελεί ισχυρή βάση για το όραμα ενός δημοκρατικού σχολείου.
Με τη μορφή κοινωνικής και συνεταιριστικής επιχείρησης (Κοιν.Σ.Επ.) το «Ataxia School – Δημοκρατικό Σχολείο του Βουνού» θα λειτουργεί από τον Σεπτέμβριο 2023 με άδεια από το υπουργείο Παιδείας και θα ξεκινήσει με τις τάξεις πρώτης, δευτέρας Δημοτικού καθώς και με προνήπιο και νήπιο. Με ισότιμη συμμετοχή των μελών, εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων, με ανοιχτές δημοκρατικές διαδικασίες και ανεξάρτητα από οποιαδήποτε επιθυμία ή στόχο για οικονομικό κέρδος.
Τι είναι όμως ένα δημοκρατικό σχολείο; Όπως αναφέρουν τα μέλη του παιδαγωγικού αυτού συνεταιρισμού, «το όραμα ενός δημοκρατικού σχολείου επεκτείνεται πέρα από τη βελτίωση του σχολικού κλίματος, των μεθοδολογιών διδασκαλίας, της προσωπικής και γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών, στη δημοκρατία ως πράξη, στη γνώση του πραγματικού κόσμου των κοινωνικών και εκπαιδευτικών ανισοτήτων, στη διερευνητική από κοινού μάθηση και στη συνεχή αμφισβήτηση».
Το Δημοκρατικό Σχολείο είναι ένας εναλλακτικός εκπαιδευτικός χώρος πέρα από τη λογική του δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης, που θεμελιώνεται πάνω στη θεωρία των κοινών. Η θεωρία των κοινών αποτελεί μια πολιτική και οικονομική προσέγγιση διαχείρισης υλικών και άυλων πόρων μέσα από την αυτοδιαχείριση και αμεσοδημοκρατία, μακριά από τους όρους της οικονομίας της αγοράς και του κράτους. Όπως αναφέρει η Έλινορ Όστρομ (Νόμπελ στις Οικονομικές Επιστήμες το 2009), η ύπαρξη κοινών προϋποθέτει την αυτοοργάνωση των κοινοτήτων με την οποία συντηρούν και διαχειρίζονται ορθολογικά τους κοινούς πόρους. Η οικονομική κρίση, η απομείωση του κοινωνικού χαρακτήρα του κράτους συνέβαλαν στην ανάδυση της θεωρίας κοινών. Οπότε και στον χώρο της εκπαίδευσης δημιουργήθηκαν εναλλακτικοί χώροι βασισμένοι στις πραγματικές συλλογικές ανάγκες της κοινωνίας, όπου συμμετέχουν από κοινού όλοι (παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικοί). Όπως μας είπε ένα μέλος της Κοιν.Σ.Επ.: «ένα σχολείο που θα πλάθει ενεργούς ανθρώπους σε έναν κόσμο παθητικής κατανάλωσης εικόνων, που θα πλάθει μια άλλη σχέση με τον δήμο, την κοινότητα και τη φύση. Που θα πλάθει κι εμάς μαζί με τα παιδιά. Ένα σχολείο της κοινότητας που θα πλάθεται από κοινού».
Η καινοτομία αυτού του σχολείου συνίσταται σε τρεις βασικούς πυλώνες: 1) Αμεση συμμετοχή των μαθητών στη φύση με υπαίθριες βιωματικές δραστηριότητες. 2) Μέσα από τη συμμετοχή τους στο γνωστικό-μαθησιακό κομμάτι τα παιδιά θα συμμετέχουν στη διαμόρφωση των κανόνων και της λειτουργίας του σχολείου τους, ως ισότιμα και ενεργά μέλη. 3 ) Η διάρθρωση των εσωτερικών δομών και αιθουσών του σχολείου δεν θα έχει τις καθορισμένες αίθουσες διδασκαλίας, αλλά οι μαθητές θα μπορούν να μετακινούνται από τη μια αίθουσα στην άλλη, όπου θα υπάρχει διάδραση μεταξύ μαθητών και διδασκόντων και οι διδακτικοί στόχοι της ημέρας θα παρέχονται με ένα παιγνιακό τρόπο και σύμφωνα με τα ηλικιακά ενδιαφέροντα των παιδιών. Μέσα από τις καινοτομίες αυτού του σχολείου βλέπουμε ότι οι μαθητές είναι ένα εξίσου σημαντικό κομμάτι αυτής της ομάδας που θα θεωρούνται ισότιμα μέλη.
Με αφορμή το τριήμερο 1ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ ΠαιδαΡωγικής, που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του ataxia school στο Δημοτικό Σχολείο στο Στείρι, ο Γιώργος Λούκας, μέλος της ΚΟΙΝΣΕΠ, επισήμανε στην Εποχή ότι ο απολογισμός του φεστιβάλ «μας έδωσε δύναμη, πάθος και υπομονή να συνεχίσουμε». Πλούσιο σε καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις για τα παιδιά με αγώνες δρόμου πολλαπλής νοημοσύνης (think and run), εργαστήρια κεραμικής, κατασκευαστικό εργαστήρι επαναχρησιμοποιούμενων υλικών, εργαστήρι wet flet κ.ά. Επίσης ομιλίες και συζητήσεις με ομιλητές από τον ακαδημαϊκό χώρο (όπως ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής, αναπληρωτής καθηγητής πολιτικής θεωρίας στο ΑΠΘ, ο Αλέκος Πανταζής, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο Στέλιος Πανταζίδης, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, η Χρύσα Τζιαφέτα, σχολική ψυχολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στη Κλινική Ψυχολογία και η Μαρία Νικολακάκη, καθηγήτρια Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), με θέματα όπως εκπαίδευση και κοινά, εκπαίδευση και δημοκρατία, αυτοοργάνωση, σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Συζητήσεις ζωντανές για τη δημοκρατία, την ελευθεριακή εκπαίδευση και τη σημασία της δικτύωσης και του μοιράσματος. Στο τριήμερο δράσεων συμμετείχαν συλλογικότητες (Μικρό Δένδρο, Μικρός Ντουνιάς, Σπορείο) γονέων και μη, εκπαιδευτικών και παιδαγωγών που ετοιμάζονται για αντίστοιχα εγχειρήματα καθώς και ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας. Όπως μας είπε ο Γιώργος, «ο καλύτερος τρόπος να πεις κάτι είναι να το κάνεις» και οι δράσεις του τριήμερου φεστιβάλ «έδειξαν την επιθυμία μας για ένα παρόν και μέλλον με αξιοπρέπεια, ισότιμο, δημοκρατικό και ελεύθερο από υπερβατικές αυθεντίες».